1) Cel i istota:
" to do czego się dąży, to co chce się osiągnąć" - słownik języka polskiego M. Szymczak
Janina Żwirko- Pilipczuk:
Cele są wyznacznikiem doboru i układu treści ksztalcenia, metod i środków dydaktycznych. Są także wyznacznikiem kryterium oceny procesu dydaktycznego, ponieważ opierając sie na nich określa sie wyniki pracy nauczycieli i uczniów.
W. Okoń : określa cele edukacji jako :
Świadomie założone skutki, ktore społeczeństwo pragnie osiągnąć przez funkcjonowanie systemu oświaty, zależą one od charakteru społeczeństwa.
W demokracji wartość naczelną stanowi dobro człowieka, jego wszechstronny rozwój, stąd i cele systemu oświaty ukierunkowane sa na te wartości.
* obejmują one uzyskanie przez każdą jednostkę możliwie wysokiego poziomu kwalifikacji zawodowych, zapewnienie każdemu możliwości aktywnego uczestnictwa w demokracji i kulturze.
K. Denek:
Cele ksztalcenia to świadomie założone stany lub zdarzenia (efekty), ktore chcemy osiągnąć w procesie dydaktyczno-wychowawczym.
Są to świadome, sensowne, z góry planowane, w miarę konkretne efekty systemu edukacji szkolnej. Są one projekcją przyszłości.
J.Półturzycki podobnie określa istotę celów kształcenia uważa że „przez cele edukacyjne, a zwłaszcza cele kształcenia, należy rozumieć oczekiwany stan świadomego działania podmiotu edukacyjnego, który to stan wyrażać się może w zmianach wiedzy uczestników procesu kształcenia. Zmiany te są założone jako zadania form i instytucji kształcących, które organizują przekaz wiadomości, przyswajanie nawyków, rozwijanie zainteresowań oraz innych cech osobowościowych u osób objętych procesem edukacyjnym.”
Przedstawione sposoby rozumienia terminu „cele kształcenia” zawierają w swojej treści dwa zakresy: pierwszy dotyczy istoty celu a drugi treści merytorycznej.
W pedagogice i dydaktyce cele spełniają wiele funkcji. Są podstawą różnych koncepcji kształcenia, są ważnym elementem paradygmatów i wizji reform światowych. W opracowaniu koncepcji kształcenia cele są czynnikiem podstawowym. Są wyznacznikiem doboru i układu treści kształcenia, podstawowym kryterium w opracowaniu i doborze metod, form i środków dydaktycznych. Stanowią również podstawę planowania i organizacji działań uczestników procesu kształcenia, jak też są kryterium oceny efektywności procesu dydaktycznego, dlatego że opierając się na nich określa się wyniki pracy nauczycieli i uczniów oraz działalności całej szkoły i jakości wybranej koncepcji kształcenia.
CEL OSTATECZNY WG ROLLERA:
Chodzi o to , aby cały system edukacji miał sens i podtrzymywal u uczniów i nauczycieli wymaganie, by nigdy nie podejmowali niczego, czego znaczenia i sensu nie znają.
2) Funkcje :
-są punktem odniesienia. Od nich zależy efektywność systemu i jego optymalne funkcjonowanie. Od nich także zależy wprowadzanie wszelkich zmian i innowacji
-mają znaczenie regulacyjne. Stanowią gwarancję przeciw nadmiernemu rozbudowywaniu środków
-spełniają funkcję organizującą, ponieważ brane są one pod uwagę podczas organizowania i tworzenia struktur szkolnych, programów, metod i środków nauczania
-wzmacniają to co wyraźne i demaskują to co ukryte
-cele nadają ludzki sens przekazywanej wiedzy i stają się motywacją dla tego, kto pragnie zdobyć wiedze
-wyznaczają rolę nauk współdziałających z pedagogiką
-spełniają funkcje koordynującą, integrującą i mobilizującą w stosunku do wszystkich elementów rzeczywistości wychowawczej
-są prospektywne, czyli nastawione ku przyszłości i ich wszelkie założenia tworzone są z myślą o przyszłości
-zapewniają trwałe wartości
3) Źródła celów kształcenia:
* naturalistyczne;
-ogólnoludzkiej natury człowieka
-indywidualnych jego właściwości
-jego „losu” charakteryzującego jego bieg życia
*socjologiczne:
-empiryczne, obecny stan życia społeczeństwa tzw. cele socjologiczno-empiryczne
-ideologiczne z obrazu życia, które powstaje i się rozwija tzw. cele ideologiczne
J. Gnitecki: wyróżnił trzy sfery, w których umiejscawia cel i nadaje im wymiar:
-sfera faktów (wymiar potencjalny i funkcjonalny)
-sfera pedagogicznego działania (wymiar działaniowy, procesualny)
-sfera powinności (wymiar finalny)
Uważa, że źródła celów wychowania wynikają z układu rzeczywistości, wartości i możliwości
Można przyjąć, że cele kształcenia i wychowania mogą mieć różne źródła. Najczęściej stanowią je: filozofia wartości, antropologia filozoficzna, aksjologia pedagogiczna, teorie psychologiczne, socjologiczne, pedagogiczne oraz praktyka szkolna.
4) Podstawy:
Bardzo ważne znaczenie dla celów wychowania miały antropologiczne koncepcje człowieka, która miała odpowiedzieć na pytania: kim jest człowiek? Jaka jest jego natura? Jakie są jego zadania w życiu?
Suchodolski wyróżnia 3 koncepcje człowieka:
-metafizyczna; wywodzi się z filozofii Platona. Głosiła, że prawdziwą istotą człowieka jest jego wewnętrzna wierność wartościom trwałym i absolutnym, ponadludzkim. Prawdziwa natura człowieka jest czymś niezmiennym
-empiryczna; Hobbes- natura człowieka jest drapieżna i wymaga okiełznani a przez siłę i prawo, przez rząd absolutny; Hume-na podstawie informacji natura ludzka posiada podstawowe popędy sympatii i należy zapewnić jej swobodny rozwój. W tej koncepcji cele miały charakter adaptacyjny. Adaptacja mogła się objawiać jako przymus lub swobodny rozwój
-materialistyczna; człowiek jako jednostka, która może zmieniać świat, w tej koncepcji cele edukacji miały wynikać z potrzeb społecznych i służyć przekształcaniu człowieka i środowiska jego życia. Celem było dążenie do wszechstronnego rozwoju człowieka.
Bardzo ścisły związek z antropologicznymi koncepcjami człowieka mają koncepcje psychologiczne, w skład których wchodzą:
-koncepcja behawiorystyczna; zachowaniem człowieka całkowicie steruje środowisko zewnętrzne (człowiek jako istota zewnątrz sterowana). Środowisko powoduje określone zachowanie człowieka; w koncepcji tej cele edukacji mają charakter przedmiotowy, a ich źródłem jest środowisko społeczne człowieka (doświadczenie nagromadzone przez społeczeństwo)
-koncepcja psychodynamiczna; zachowanie człowieka zależy od wewnętrznych sił dynamicznych (popędy, potrzeby, dążenia). Popędy są z reguły nieuświadomione i zachodzą między nimi konflikty. Człowiek jest istotą n niedoskonałą; cele edukacji mają charakter podmiotowy i funkcjonują w sferze świadomości. Służą do rozładowania napięć miedzy popędami a ograniczeniem środowiska
-koncepcja poznawcza; człowiek jest samodzielnym podmiotem (osobą), w dużej mierze decydujący o własnym losie, świadomie i celowo działający w społeczeństwie. W ciągu życia gromadzi wiedze, tworzy informacje i nadaje im pewną wartość czyli sens. Człowiek rozwija kulturę, a kultura rozwija człowieka.
Koncepcja humanistyczna; człowiek decyduje sam o swoim losie, każdy posiada zdolności twórcze, człowiek ma w sobie naturalne wrodzone dobro; celem edukacji jest zapewnienie warunków do rozwijania własnej aktywności twórczej.
Podstawę celów kształcenia mogą stanowić również teorie socjologiczne. J. Gniatecki wyróżnił 4 takie teorie:
-funkcjonalne, konfliktu, interakcjonistyczne i wymiany
Istnieje wiele źródeł i podstaw celów kształcenia, jednak wszystkie sięgają do filozofii. Każda z koncepcji może być podstawą formułowania celów kształcenia.
Źródła:
*Żwirko-Pilipczuk "Wartości i cele ksztalcenia"
*F. Bereźnicki "Dydaktyka ksztalcenia ogólnego"
M*K.Denek "Aksjologiczne aspekty edukacji szkolnej"
J.Gnitecki "Kierunki doskonalenia edukacji szkolnej"
