O znaczeniu wartości w teorii i praktyce kształcenia
świadczy ważne przekonanie, a mianowicie, że pedagogika a w tym również
dydaktyka, której brak wartości nie istnieje. Wartości pociągają dzieci i
dorosłych ku sobie, oraz zmuszają do podejmowania wyborów czy też podejmowania
decyzji. Są niewyobrażalnie istotnym i
nieodłącznym elementem wychowania. Do nich odwołujemy się we wszystkich
chwilach wyboru.
Wartość to pojęcie, które zaczęło swoją ewolucję w XVII wieku.
Właśnie tych lat sięgają pierwsze zapiski tego słowa. Na dzień dzisiejszy
potocznie wartość to jest to co dobre, cenne. Są to idee, przekonania, ideały
czy przedmioty materialne.
W naukach społecznych istnieje dużo definicji wartości.
Według M. Misztal istnieją trzy:
- definicje psychologiczne
- definicje socjologiczne
- definicje kulturowe
1. DEFINICJE PSYCHOLOGICZNE
- przedstawiają wartość jako zjawisko psychiczne, o
charakterze poznawczym, o zbliżonym charakterze co pojęcie „postawa”.
2. DEFINICJE SOCJOLOGICZNE
- są ukazywane, jako przekonania panujące w grupie
społecznej, które określają godne pożądania cechy, zachowanie członków tej
grupy jak i społeczeństwa jako całości.
3. DEFINICJE KULTUROWE
- przedmioty (symboliczne lub niesymboliczne), które są
powszechnie pożądane w danym społeczeństwie. Są to rozpowszechnione w całym
społeczeństwie przekonania, określające godne zachowanie członków tego
społeczeństwa jak również przekonania na temat systemu wartości i norm.
Każde zorganizowane działanie i każda działalność
edukacyjna powinna mieć określony cel. Nie tylko on wskazuje co należy
osiągnąć, ale też ogólny kierunek działań edukacyjnych. Cel stanowi rodzaj
wytycznych dla procesów kształcenia. Określa wymagania programowe i oczekiwane
rezultaty.
Spotykany jest podział celów edukacyjnych ze względu na
ich zakres znaczeniowy: cele ogólne i cele szczegółowe.
Cele kształcenia można formułować na różnych poziomach ogólności.
cele ogólne – formułowane są na najwyższym poziomie
ogólności nazywane są ideałami. Nadają one kierunek działaniom pedagogicznym i
mają na ogół wymiar ponadczasowy. Cele na nieco niższym poziomie ogólności
przyjmują postać zadań, rozumianych jako wytyczne do realizacji określonych
zamiarów. Stanowią stały element programów kształcenia i zakładają osiągnięcie
tych zamiarów w określonym czasie(po zakończeniu jakiegoś etapu edukacji).
cele szczegółowe – są one w stosunku do poprzedniego
bardziej konkretne i dzięki temu znajdują zastosowanie w działalności
edukacyjnej.
Najbardziej przydatny dla potrzeb teorii i praktyki
szkolnej- zdaniem K. Denka- jest podział celów na:
a) Cel
naczelny
b) Cel ogólny
c) Cel
pośredni
a) cel
naczelny jest najszerszy i ma bardzo
ogólną postać. Dotyczy na ogół rozwoju człowieka, rozumienia przez niego
otaczającej rzeczywistości, funkcjonowania w tej rzeczywistości, kształtowania
odpowiedniego systemu wartości i zgodnego z nim postępowania oraz własnej
tożsamości.
b) Cel ogólny
wynika z celu naczelnego, wyraża to, co ma być „produktem końcowym” danego
rodzaju i etapu edukacji.
c) Cel
pośredni otrzymuje się w rezultacie podziału celów ogólnych na składniki
wyrażone w postaci czynności.
Jednak cele ogólne i pośrednie, aby mogły być
wykorzystane w praktyce edukacyjnej, muszą być przedstawione w postaci bardziej
szczegółowej, czyli w postaci celów szczegółowych.
d) Cel szczegółowy
e) Cel operacyjny
d) Cel
szczegółowy- taka postać celów powoduje, że obydwa podmioty procesu kształcenia
uznają je za swoje (indywidualne), co prowadzi do utożsamiania się jednostki z
zespołem( czyli pozostałymi uczestnikami procesu edukacyjnego) ze względu na
cel.
e) Cel
operacyjny- niektóre cele szczegółowe przyjmują tę postać.
Cele operacyjne powinny składać się z trzech części:
1) opisu
zachowania ucznia- co uczeń wykona, co potrafi zrobić lub jakie działanie
ucznia uzna nauczyciel za dowód osiągnięcia celu;
2) sytuacje
sprawdzania- czyli warunków, w których należy się spodziewać działania ucznia,
w których będzie ono obserwowane;
3) kryteriów
osiągnięć – czyli standardów osiągania założonych zachowań czy też poziomów
wykonania działań uznanych za wystarczające.
Tworzenie celów operacyjnych jest wręcz niezbędne dla
pomiaru dydaktycznego, bez którego z kolei niemożliwe jest kompetentne
orzekanie o efektywności działań edukacyjnych. Warunkiem wstępnym ich tworzenia
jest jednak wcześniejsze określenie celów ogólnych, które wytaczają kierunki
dążeń pedagogicznych. Natomiast cele operacyjne są formułowane jako zamierzone
osiągnięcia. Zabieg polegający na zamianie celów ogólnych na cele operacyjne
nazywa się operacjonalizacją celów.
8 etapów operacjonalizacji celów wg B. Niemierki:
KROK 1 – ANALIZA celu ogólnego: Cel ogólny to inaczej
wynik, rezultat całego procesu nauczania. Przede wszystkim należy się
zastanowić, jaki efekt chcemy osiągnąć.
KROK 2 - LUŹNE ZAPISY celów operacyjnych: W toku „burzy mózgów”
należy odnotować zachowania uczniów, które cechują ich w momencie osiągania
celu ogólnego.
KROK 3 - SELEKCJA I KLASYFIKACJA luźnych zapisów: Należy
wybrać zapisy dotyczące czynności ucznia, nie jego cech osobowości. Następnie
porządkujemy te czynności według dziedzin i kategorii taksonomii celów
kształcenia.
KROK 4 - OKREŚLENIE WARUNKÓW wykonywania czynności,
zwanych też sytuacją odniesienia. Chodzi o sytuację (szkolną życiową)' w której
uczeń będzie wykonywał daną czynność po jej opanowaniu. Opis tej sytuacji może
być zawarty w celu operacyjnym.
KROK 5 - OKREŚLENIE WYMAGAŃ co do biegłości wykonywania
czynności, zwanych też standardami. Wymagania mogą dotyczyć czasu wykonywania
czynności, dopuszczalnych błędów, norm jakości. Także one mogą znaleźć się w
celu operacyjnym.
KROK 6 - ZREDAGOWANIE celów operacyjnych. Ważne jest, by
sformułowanie celów było zwięzłe i jasne, co można sprawdzić przez próbę
zakomunikowania ich nauczycielom.
Źródła:
J. Świrko-Pilipczuk, Wartości i cele kształcenia, w: F. Bereźnicki, Dydaktyka kształcenia ogólnego, Kraków 2001
R.H. Davis, L. T. Alexander, S.L. Yelon, Konstruowanie systemu kształcenia, Warszawa 1983
ok
OdpowiedzUsuń