Temat 3: Taksonomiczne ujęcie celów kształcenia

 

Pojęcie taksonomii:

1. Termin ,,taksonomia” zaczerpnięty został z biologii, gdzie oznacza naukę o zasadach klasyfikacji gatunków zwierzęcych i roślinnych

2. Pochodzi z języka greckiego:

   - taksis- układ, porządek;

   - nomos- prawo

3.W dydaktyce pod ,,pojęciem taksonomii celów edukacyjnych” rozumie się hierarchiczne ich uporządkowanie charakteryzujące się :

-         poprawnością terminologii dydaktycznej,

-         zwięzłością i jasnością haseł,

-         zdefiniowaniem kategorii celów ,

-         jednoznacznym powiązaniem poszczególnych kategorii z czynnościami uczenia się,

-         hierarchiczną klasyfikacją od kategorii najniższych do najwyższych.

 

 

Funkcje taksonomii:

1. Są narzędziem zwiększającym ukierunkowanie i skuteczność działań człowieka
Funkcje taksonomii związane są z szerszym kontekstem:

a)      społecznym – jest on związany głownie z aspektem treściowym celów kształcenia, preferowanymi koncepcjami wykształcenia, treścią ideałów wychowania oraz ich zmiennością. Czyli funkcja społeczna pozwala określić cele kształcenia oraz pomaga ustalić ideał wychowania

b) organizacyjnym-  stanowi prakseologiczne zasady przebiegu złożonych, długoterminowych czynności ukierunkowanych na realizację wielu celów. Funkcja organizacyjna umożliwia więc zaplanowanie długoterminowych działań oraz zaplanowanie realizacji celów.

2. Najważniejszym zadaniem taksonomii celów nauczania i wychowania jest porządkowanie, kontrolowanie i wartościowanie cząstkowych osiągnięć.

3. Dzięki taksonomii nauczyciel może uzyskiwać dwa podstawowe rodzaje informacji sterującej:
- informację kategorialną ( jakościową)- obejmuje ona informacje o tym, czy bieżące czynności i ich cząstkowe wyniki zmierzają w kierunku zgodnym z zaplanowanym. 
- informację parametryczną (ilościową) –  pozwala odpowiedzieć na pytania o to, czy zakres , trwałość i struktura

 

 

Koncepcja charakteryzująca cele nauczania:

1. Koncepcje opisowe

a) Sformułowania ogólne (hasła, ideały);

b) Indeksy celów;

2. Koncepcje taksonomiczne

a) Hierarchie poziomów genezy

b) Hierarchie poziomów funkcjonowania

c). Hierarchie końcowych wyników   czynności

 

 

Pojęcie Taksonomicznych celów nauczania (TCN)

Jest to hierarchiczny układ poziomów:

1)      Operacji procesów i czynności umysłowych.

2)      Ruchów, manipulacji i działań.

 

 

Ze względu na liczbę kryteriów respektowanych przez twórcę Nosal wyróżnił dwie grupy TCN:

1. Taksonomiczne jednowymiarowe:

-         Wyniki końcowe uczenia się.

-         Złożoność nauczanych struktur.

-         Geneza czynności umysłowej.

-         Funkcjonowanie systemu operacji poznawczych i wartościujących

 

2. Taksonomiczne wielowymiarowe:

-         Wyniki końcowe, warunki zewnętrzne i wewnętrzne sytuacji uczenia się.

-         Procesy poznawcze, rodzaje materiału i wyniki wewnętrzne uczenia się.

-         Cechy struktury działania, poziomy regulacji psychicznej i stopnie trudności sytuacji.

 

 

     Nadrzędny kryteriów dla identyfikacji wszystkich (istniejących i potencjalnych taksonomii

- Cechy sytuacji dydaktycznej;

- Poziomy organizacji procesów informacyjno-komunikacyjnych uczącego się;

- Typy i poziomy organizacji procesów kontrolno-programujących (regulacyjnych);

- Rodzaje materiału nauczania (treść-forma);

- Typologie wyników końcowych (efektów nauczania)

 

Autorzy taksonomii wyodrębniają trzy dziedziny celów:

- Poznawczą

- Emocjonalną

- Psychomotoryczną

 

DZIEDZINA POZNAWCZA: 

- W tej dziedzinie wzorem jest taksonomia Benjamina Blooma z 1956 roku.
Obejmuje ona sześć kategorii celów:

1)Wiedza: (wiadomości)
zawiera znajomość faktów, sposobów gromadzenia faktów, znajomość terminologii, znaków konwencjonalnych, tendencji rozwojowych, klasyfikacji, kryteriów sprawdzania i oceny, znajomość metod badań stosowanych w danej dziedzinie lub wobec danego problemu, znajomość pojęć ogólnych, struktur, teorii, zasad i praw.

2) Rozumienie: 
obejmuje transfer treści z jednego języka (układu) na inny, interpretacje tych treści oraz ekstrapolację ich. (inaczej prognozowanie (przewidywanie) z przypadków poznanych na całą populację)

 3) Zastosowanie:
- obejmuje stosowanie metod, reguł, pojęć ogólnych

 4) Analiza:
-umiejętność dokonywania podziału całości na elementy, ustalenia hierarchii tych elementów i stosunków między nimi.
Obejmuje analizę elementów, analizę stosunków między elementami oraz analizę zasad organizacji całości

5) Synteza:
tworzenie całości z danych elementów w celu uzyskania nowej struktury. Obejmuje wytworzenie własnego dzieła, opracowanie planu działania oraz stworzenie obrazu całości na podstawie części danych.

6) Ocenianie: 
polega na ocenianiu materiału i metod ze względu na założone cele.
Obejmuje ocenę na podstawie kryteriów wewnętrznych i zewnętrznych

 

DZIEDZINA EMOCJONALNA:

- Opracowali ją: Dawid R. Krathlwohl, Benjamin S. Bloom, Bertram B. Masia. Zawiera ona pięć kategorii:

1)      Reakcja- obejmuje ona takie kategorie jak: zdolność wyróżniania, wyboru, oddzielenia, zakumulowania, przyjęcia, przysłuchiwania się, kontrolowania, wyrażania postawy, przykładu dzielenia się z kimś. W rezultacie uczący się powinien poznać i przyswoić ze zrozumieniem widoki, dźwięki, wydarzenia, układy, kształty, rozmiary, itp   

2)  Działanie - umiejętność dostosowania się do sytuacji emocjonalnej i postępowania zgodnego z założeniem lub oczekiwaniem, aprobowanie działań, dobrowolne zgłoszenie, przeciwdziałanie, wyrażanie aplauzu, wzbogacenie swoich przeżyć wartościowe spędzanie wolnego czasu itp. W rezultacie uczący się powinien poznać i przyswoić ze zrozumieniem widoki, dźwięki, wydarzenia, układy, kształty, rozmiary, itp

3) Wartościowanie - wyrażane jest      w rozumieniu, obronie oraz propagowaniu przyjętych i uznawanych wartości.
Formą aktywności na rzecz uznawanych wartości jest ich obrona wyrażająca się w poleceniach, dyskusjach, zaprzeczeniach, protestach.
Rezultatami tych aktywności staje się członkostwo grup, twórczość artystyczna, muzyczna, przyjaźnie, silne poglądy itd.

4) Systematyzacja wartości - zawiera pojęciowe ujęcie wartości oraz tworzenie systemu wartości.
Posiada ona definiowanie, formułowanie, dyskutowanie, porównywanie, bilansowanie, organizowanie.
Efektami są parametry, kody, standardy, kryteria, systemy, strategie, ograniczenia.

5) Wewnętrzny system wartości- tworzenie się systemu wartości, gdzie występuje podporządkowanie postępowania wartościom (które stają się cechami i kształtują wartości w światopogląd)
Zachodzą tu zmiany wartości i stabilizują wymagania, pojawia się oczekiwanie uznania i wysokiej oceny przez inne osoby  (rówieśników, przełożonych, znajomych, itd.) Wynikiem  tych zmian jest zachowanie, podejmowane wysiłki, stosowane metody, opracowane plany pozwalające sobie radzić, stawiać opór, rozwiązywać konflikty i problemy.

 

Dziedzina psychomotoryczna:

Obejmuje przede wszystkim pobudzenie zmysłowe (etap I), które prowadzi do nastawienia umysłowego i emocjonalnego (etap II), a następnie do działania pod czyimś kierunkiem (etap III). Działania podlegające automatyzacji (etap IV), umożliwiają działania kompleksowe

 

 

Taksonomie opracowane przez polskich twórców:

1. Wincenty Okoń:
Koncepcja Okonia odnosi się głównie do wyników końcowych. Zawiera cztery poziomy celów kształcenia:
- wiadomości o faktach i zależnościach między nimi,
- rozwiązywanie zagadnień teoretycznych i praktycznych,
- samodzielne dokonywanie oceny,
- samodzielne stosowanie wiedzy w nowych sytuacjach.
Poziomy obejmujące te cele kształcenia, które mogą być poddane pomiarowi za pomocą testów dydaktycznych. Stanowią ogólne kryteria oceny efektów uczenia się. Bardzo ważne jest zwrócenie uwagi na samodzielne dokonywanie oceny i stosowanie wiedzy.

 

2. Kazimierz Denek

Denek kładzie nacisk na model wykształconego Polaka. Jego taksonomia obejmuje następujące kategorie:
- wiadomości: obejmują znajomość wszelkiego rodzaju terminologii , aparatury, metod i technik badawczych, procedur badań naukowych itd

- umiejętność dostrzegania zjawisk i formułowania uogólnień: obejmuje umiejętność obserwowania zjawisk, rejestracji spostrzeżeń , klasyfikacji i strukturyzacji pojęciowej itd. 

- umiejętności standaryzowane (stereotypowe): obejmują umiejętność przewidywania zjawisk, formułowania hipotez, budowania modeli i schematów teoretycznych, samodzielnego przeprowadzania doświadczeń itd.

- umiejętności niestandaryzowane (niestereotypowe): jest to umiejętność formułowania problemów teoretycznych i praktycznych, wytwarzania sytuacji problemowej, oceny prawdopodobieństwa rozwiązań problemu, samodzielnego rozwiązywania problemu itd. 

- aktywność społeczno- zawodowa: obejmuje zainteresowanie nowościami nauki i techniki, upowszechnianie nowości, opracowanie i zastosowanie własnych rozwiązań, podejmowanie działań innowacyjnych itd. 

 

3. Bolesław Niemierko wyróżnia:

- Taksonomię celów nauczania

- Taksonomia celów wychowania

- Taksonomia celów praktycznych